Gerçeklerin değersizleştiği bir dönemde hakikat arayışı… Teyit üç yaşında

2015 yılında yeni gazetecilik pratikleri hakkında yazılar yazdığım ve üniversitelerdeki konferanslarda “Dijital Çağda Doğrulama” eğitimleri verdiğim günlerde beni şok eden bir olayı hatırlıyorum. Takvim gazetesi 26 Ağustos 2015 tarihinde “İşte Kalleş PKK” manşetiyle çıkmış, D.T. isimli kadın hakkında “PKK ağabeyini rehin aldı, ölüm tehdidi yağdırdı. Genç kızı uyuşturucu hap verip silah zoruyla canlı bomba yaptılar” iddialarına yer vermişti.

Bu manşetin atılmasından birkaç gün sonra D.T. basına yaptığı açıklamada, fotoğrafının montajlandığını, gerçekte PKK’nın yolunu kestiği otobüsteki yolculardan biri olduğunu açıkladı. Ancak yanlış bilgi tüm hayatını etkileyecek şekilde zihinlere sızmıştı.

D.T.’nin başına gelen, istisna olarak kalmadı. Yaşanan her bombalı saldırının ardından masum insanlar, fotoğrafları paylaşılarak hedef gösterilmeye devam edildi. Krizler çeşitlendikçe, üretilen sahte haberler de çeşitlendi.

Toplumsal duygu çalkalanmalarının yaşandığı, bir kişi ya da gruba yönelik nefretin, korkunun, paniğin arttığı her an, yanlış bilginin çoğalmasına elverişli bir alan sağlıyor. Metropollerde yaşanan bombalı saldırılar geride kaldıysa da seçim dönemleri ve doğal afetler yanlış bilgiye alan açmaya yetiyor.

Teyit, böyle zamanlarda ortaya çıkan sahte haberleri tespit edip kullanıcılara duyurmak için yayın hayatına başlayalı bugün üç yıl oluyor. Üç yıldır, her gün yeni bir krize uyanacakmış gibi hazırlanıyor, sahte haberin nasıl, nerede, ne zaman üretilmiş olabileceğine dair çalışmalar yürütüyor, yanlış bilgiyle dört koldan mücadele edebilecek yöntemleri geliştiriyoruz.

2019'un başından bu yana hem seçimlerin hem de deprem gibi doğal afetlerin Türkiye’nin gündemini tamamen istila ettiği günler geçirdik. Yola çıktığımız 2016'nın sonlarında yaşanan krizlerden öğrendiklerimiz sayesinde daha hızlı aksiyon almaya ve yanlış bilgi insanların hayatını etkilemeden doğrulama yapmaya çalıştık.

Teyit’in üçüncü yılına, farklı dijital içerik stratejileri geliştirerek, görsel ve video ağırlıklı çalışmaları tasarlayarak başladık. Önce görsel kimliğimizi yeniledik. Ardından yayınlarımızı Instagram ve YouTube ‘a genişlettik. İtiraf etmeliyim; bu platformlarda daha önce erişemediğimiz genç bir kitleyi yakalama şansı bulduk. Sitemiz ya da Twitter hesabımızdan ulaşamadığımız yeni bir okur potansiyelini açığa çıkarabildik.

Neredeyse her ay bir bombalı saldırının yaşandığı 2014–2016 aralığında, Teyit ‘i kurmaya karar verirken gördüğümüz en önemli problemlerden biri, birçok insanın yalnızca kendisi gibi düşünen diğerleriyle bir arada olduğu ve kendi mahallelerine kapandığıydı. Diğer mahallelerin düşüncelerinin önemsenmediği bu yarı körlük halinde, herkesin kendi yanlışıyla baş başa olduğunu fark ettik.

Bu yüzden Teyit ‘te, daha tohumlarını attığımız ilk andan itibaren farklı mahallelere gidebilmeyi, birden fazla fanusun içine girip çıkabilmeyi, çeşitli düşünce ve seslere alan açabilmeyi hedefledik.

Yaklaşık bir ay önce deneyimli gazeteci Mirgün Cabas ile hazırladığımız ve Boşlukları Doldur YouTube kanalında yayımladığımız Bize Yalan Söylediler isimli program da, diğer işlerimiz gibi bu hedefin izlerini taşıyor. Cabas’ın televizyonculuk deneyimi ile Teyit’in doğrulama gücünü birleştirerek sosyal etkiyi daha fazla insana taşıyabildiğimiz yeni bir alan açmak istiyoruz.

Geçen sene doğru bilginin sesini farklı mahallelere ulaştırabilmek için yaptığımız önemli işlerden, Modyo TV iş birliği ne yazık ki hedef olduğumuz yanlış bilgi kampanyası yüzünden iptal edilmişti. Bu sene, başlamadan biten “ Kent ekranlarında Teyit” projesi yakında yeniden hayata geçiyor.

İklim değişmeden…

Malcolm Gladwell, bazı insanların neden diğerlerine göre daha başarılı olduğu sorusuna cevap aradığı “Outliers — Çizginin Dışındakiler” kitabında, içinde büyüdüğümüz kültürün, çalıştığımız alandaki şartların ve hatta doğduğumuz yılın başarı olarak tanımladığımız duruma katkısının altını çiziyor.

Teyit’in başarılı bir doğrulama platformu olarak zorlu medya sektöründe ayakta kalabilmesi, ortaya koyduğu işin kalitesi kadar içinde bulunduğumuz şartlardan da besleniyor. Dünyada “yalan haber” olgusunun 2016'dan bu yana hararetli bir şekilde tartışılıyor olması ve Türkiye’deki okurların doğru bilgi alabilecekleri kaynakların oldukça sınırlı olması, bir doğrulama platformunun yeşerip meyve verebileceği elverişli bir iklim yaratıyor.

Türkiye’de yanlış bilgiyle mücadele edecek daha fazla aktörün bu elverişli iklimin farkına varmasını ve harekete geçmesini sağlamak için geçen sene başlattığımız Factory isimli programı önümüzdeki yıllarda hem Türkiye hem de bölgesi için yeni medya organizasyonlarını destekleyen bir yapıya çevirmenin eşiğindeyiz. Yeni medya organizasyonları ve yanlış bilgiyle mücadele edenler için aracı kuruluşlara ihtiyaç olduğunu, bu ihtiyacın iklim değişmeden giderilmesi gerektiğini düşünüyoruz.

Yazıyı kapatırken iki deneyimli gazetecinin Teyit’teki pozisyonlarını kutlamak istiyorum. Kanal B ve NewslabTurkey’deki tecrübesini teyitçilik ile birleştirmek, Teyit’e yeni çalışma alanları kazandırmak üzere Emre Saklıca; editoryal gücümüzü artırmak ve profesyonelleştirmek üzere Nilgün Yılmaz editör olarak aramıza katıldılar. Her ikisinin de yeni medyaya bakış açıları, Teyit’in gelecek yıllarda yapacağı işlere büyük katkı sağlayacak.

Ralph Keyes “Hakikat Sonrası” kitabında, yalan söylemenin norm olacak kadar sıradanlaşması halinde toplumsal sözleşmemizin ayakta kalamayacağını iddia ediyor. Keyes’e göre sağlıklı bir toplumun işareti vatandaşların kandırıldıklarında öfke duyabiliyor olmaları. Toplumsal sözleşmemizi koruyabilmek, kamuoyunun doğru bilgiye erişebilmesinin lehine bir dönüşümü hedefleyebilmek için, öfkemizi kandırıldığımızı söyleyenlere değil, bizi kandıranlara yöneltebilmek için Türkiye’deki medya ekosisteminde baştan bir dönüşümün şart olduğuna inanıyorum. Bu dönüşümde Teyit ‘in oynayacağı rolün, bu yazıda özetlenenlerin çok ötesinde olacağına eminim.

Gelecekte, hem Teyit’in geliştiği hem de Türkiye’deki medya ekosisteminin dönüştüğü zamanlara tanıklık edeceğiz. Yolculuğumuza eşlik eden tüm destekçilerimize, dostlarımıza ve paydaşlarımıza tekrar teşekkür ederim. Teyit 3 yaşında!

Kapak görseli: Cody Fitzgerald, Dripple

Originally published at https://teyit.org on October 26, 2019.