Bilgi kirliliği, yanlış bilgi, sahte haber, asparagas, dezenformasyon… İşte size internette karşılaştığınız gerçek olmayan bilgiler için yalan yerine kullanabileceğiniz bir sürü kelime. Bu yazı size bir bilgiyi yalan, bilgiyi yayan kişiyi yalancı olarak suçlamadan önce neden tekrar düşünmeniz gerektiğini anlatacak.
Fakat önce kelimenin kendisine ve İngilizce’deki fake ve lie kelimelerinin kullanımındaki tartışmalara göz atalım.
Yalan, doğru olmayan bir sözü ifade ediyor. Birçok kültür ve inanç sisteminde hoş karşılanmayan, söylenmesinin ayıplandığı bir şey. Diğer yandan insanın doğasına özgü, hayatta kalabilmesini sağlayan özelliklere sahip.
Hakikat sonrası olarak anılan çağ ise Ralph Keyes’e göre, yalanın söylenmesinin veya fark edilmesinin hoş karşılanmadığı durumları etkisiz hale getiriyor. Yalan günlük, akademik ve profesyonel yaşama yerleşik bir öğe.
Özellikle Donald Trump’ın başkan seçilmesinden sonra sıklıkla kullanılmaya başlanan fake news , bizde yalan haber olarak karşılanan ifadeyle aynı anlama geliyor. Gerçekliği olmayan, uydurulmuş haberler…
Ancak yayıncılar ve sahte haber üzerine çalışan uzmanlar bu kavramın kullanılmaya devam edilmesinden endişeli. Trump’ın seçilmesinde yanlış bilginin etkili olduğunu duyuran ve fake news ifadesinin yaygınlaşmasına vesile olan BuzzFeed editörü Craig Silverman, bu kavramın ömrünün Donald Trump’ın sevmediği bir muhabire karşı kullandığı anda sonuna geldiğini belirtiyor . (Trump kendisine soru sormak isteyen bir CNN muhabirini “CNN is fake news” diyerek reddetmişti.) Silverman’a göre kavram herhangi bir siyasi tartışmanın aksesuarı haline geldi; dünyadaki diğer siyasi hareketler Trump’ın taktiğini kullanarak kavramı hızlıca içselleştirdi. Fake news, bugün tüm dünyada liderler ve yurttaşların hoşlanmadıkları şeye karşı kullandıkları bir araca dönüştü.
Silverman yanılmıyor. Claire Wardle da uzun süredir fake news ifadesinin tek başına bilgi kirliliği ya da onun deyimiyle bilgi düzensizliği / bozukluğu ortamını anlatmaya yeterli olamayacağını söylüyor. Wardle katıldığı panellerde fake kelimesini sansürleyerek…
